ساخت انواع پای پوش های سنتی یکی از رشته ها ی صنایع دستی است. گیوه بافی و گیوه دوزی با استفاده از نخ های پنبه ای و ساخت کفشهای چرمی از اصلی ترین پای پوش های مردم منطقه از گذشته های دور محسوب می شده است که در حال حاضر ، از جمله حرف منسوخ شده و کم رونق در استان خراسان جنوبی است. در بیرجند قدیم انواع کفش و گیوه در بازار
به فراوانی یافت می شده است.
همانطور که مستحضرید چرم یکی از مواد اولیه تهیه کفش است. یکی از مناطق تولید چرم در منطقه خراسان جنوبی ، روستای چرمه از توابع شهرستان سرایان بوده است. نام روستا چَرمه خود دلیلی بر رونق چرم سازی در این منطقه است. این منطقه به جهت ییلاقی بودن و برخورداری از مراتع سر سبز، از قدیم محل پرورش و نگهداری اسب هم بوده است. تولید انواع پای پوش های سنتی در حال حاضر با توجه به ورود انواع کفش ها به سبک اروپایی رونق گذشته را کاملا از دست داده است. استاد ابراهیم ذکریا، ساکن روستای چَرمه ، بیش از ۳۰ سال سابقه فعالیت در رشته سراجی سنتی از بازماندگان نسل استادان فرآوری چرم یعنی سراجی سنتی و تهیه پای پوش های سنتی هستند که این هنر در خانواده ایشان بصورت موروثی بوده...
استاد ابراهیم ذکریا تنها کسی است که به صورت پدر فرزندی فن و روش این هنر اصیل و بومی را در سینه خود حفظ نموده و تا کنون با توجه به سختی های کار و عدم سرمایه کافی، به تنهایی در حفظ آن کوشیده است.

استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

پلاس، نوعی زيرانداز است كه مانند گليم و قالی ابتدا چله كشي می‌شود. پس از آن، الياف رنگارنگ پشم تابيده را به شكل خطوط افقی از تار عبور می‌دهند و بعد شانه می‌زنند. در پلاس، زمینه‌ كار اغلب از خطوط افقی و رنگارنگ تشكيل می‌شود. از پلاس برای سجاده‌ نماز و سفره پيش پای عروس نيز استفاده می‌شود. پلاس و جاجيم نقش‌دوزی شده، ظاهری شبيه يكديگر دارند، اما خطوط در جاجيم عمودی و در پلاس افقی است. پلاس نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به‌ عنوان زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می‌رود و به این لحاظ در مفروش نمودن کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمینهای مرطوب و بدون زه کشی برپا می‌شود و نیز در خانه‌های روستایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تمام مواد استفاده‌ شده بافت پلاس طبیعی هستند و این یکی از مزیت‌های پلاس است. رنگ پلاس‌های بافته شده در بیرجند از مشکی تا کرم روشن هستند و نحوه بافت به شکلی است که از هر رنگ‌، بخش‌های باریکی بافته می‌شوند که هرکدام رنگ متفاوتی را دارند و زمانی که در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، زیبایی چشم‌نوازی را به آن می‌دهند. در شهرهای نهبندان و سربیشه بافت پلاس‌ها بیشتر رونق دارند.



استان: خراسان جنوبی شهر: نهبندان

ترکه بافی، به ساخت انواع ظروف با استفاده از شاخه های نازک و باریک درختان و درختچه ها تَرکه بافی می گویند. پس از جدا سازی شاخه های ( ترکه ها – سافت ها ) مورد نظر از دو نوع درخت بید ( سرخ بید (مینا) و بید رودی ) و یا درختچه سافترگ (بادام کوهی، بادام تلخ )، آنها را از هر گونه برگ و زائده پاک نموده و بر حسب طول و قطر دسته بندی می کنند.
در صورت استفاده از ترکه های قدیمی و غیر منعطف، آنها را چندین روز در آب می‌خیسانند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود. از دو دسته چهارتایی عمود بر هم از ترکه های قوی تر، ساختاری هشت شعاعی که اسکلت اساسی و اولیه کار را تشکیل می دهد بوجود می آید. آنگاه به وسیله ترکه های نازک عمل بافت تا تکمیل دیواره های شیء ادامه می یابد. از تولیدات ترکه بافی بیشتر به عنوان آبکش برنج، شستن سبزی و میوه ، سبد میوه ، سبزی و گل، خشک کردن میوه ها، حمل بار و جای خوراک حیوانات اهلی استفاده می شود. ابزار کار این رشته بسیار ساده و محدود به یک چاقو می باشد.این حرفه بیشتر اختصاص به شهرستان بیرجند، بالاخص روستاهای کوهپایه رشته کوه باقران دارد که به عنوان منبع اصلی مواد اولیه این صنعت می باشد. اما در سایر شهرستانهای استان نیز تولید آن رواج دارد .تکنیک و فن ترکه بافی(سافت بافی) به شماره ۸۱۳ در فهرست عادی میراث ملی ثبت گردیده است.



استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

یکی دیگر از صنایع دستی شهر بیرجند حصیربافی است. هنر بافت حصیر را شاید بتوان یکی از قدیمی‌ترین هنرهای خراسان جنوبی دانست. هنرمندان محصولات مورد استفاده یا تزئیناتی را با برگ انواع درختان می‌بافند که رایج‌ترین برگ مورد استفاده در این منطقه درخت خرما است. حصیربافی در شهرستان‌هایی مانند طبس و نهبندان رواج دارد.



استان: خراسان جنوبی شهر: طبس

کشور ما ایران در دوره های مهم تاریخی سهم عمده ای در پیشرفت و تکامل صنعت نساجی در دنیا داشته و از مناطق پیدایش و تکامل این صنعت به شمار میرود.متاسفانه امروزه پیشرفت علم و تکنولوژی صدمات زیادی به نساجی سنتی این سرزمین کهن وارد نموده است.
قدیمى ترین سندى که از صنایع قهستان حکایت میکند، تاریخ طبرى است. طبرى ضمن بازگویى وقایع سال ۶۹ هجرى مىنویسد : عمروبن سعیدبن عاص، رقیب عبدالملک ابن مروان الحکم الاموى قباى قهستانى و پیراهن قهستانى در برداشت.
طبرى در جاى دیگر از خالدبن عبدالله نام میبرد که از لباس هاى بافت قهستان مىپوشید. این مطلب دلالت بر کیفیت بافته هاى قهستانى دارد که با پارچه هاى مصرى رقابت میکرده است.
حوله بافی یا توبافی هنری است با قدمت چند صد ساله که توسط زنان هنرمند خراشاد احیا شده است. حوله بافی تنها به حوله دست و صورت محدود نمی‌شود و این دست بافته ارزشمند زنان روستا به عنوان دستمال، رومیزی، سفره نان و هرآنچه با خلاقیت شما امکان داشته باشد، کاربرد دارد. این پارچه دستباف با دستگاه دو وردی و چهار وردی بافته می‌شود. همین چند سال پیش بود که دست بافته‌های زنان روستای خراشاد در خراسان جنوبی مسیر خود را به سوی یونسکو طی کردند و حوله بافی از اینکه تنها جهیزیه دختران روستا باشد تغییر مسیر داد و ثبت جهانی شد. این پارچه دستباف در شهرهای دیگر از جمله یزد و تربت جام نیز بافته می‌شود. متریال حوله بافی پنبه است. از طرح‌های حوله بافی می‌توان به کُلو ، گِنتی ، چَپر بافت ، جناغی و ساده اشاره کرد.

استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

رودوزی هنری است که در آن طرح‌های سنتی و زیبا، روی پارچه دوخته می‌شوند و سبب آراسته و زیباتر شدن پارچه می‌شوند. آنچه برای این هنر استفاده می‌شود، پارچه و نخ از جنس‌هایی همچون ابریشم، پنبه‌ای، فلز و سنگ‌های تزئینی است. از این پارچه‌ها در تهیه رومیزی، روتختی و حتی دوخت لباس‌های مختلف استفاده می‌شود.



استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

زرشک میوه‌ درختچه‌ای خاردار در خراسان جنوبی است. مرغوب‌ترین نوع زرشکی که در بیرجند می‌توان یافت نوع زرشک پفکی است. زرشک به‌عنوان عقیق درخشان خراسان جنوبی شهرت دارد و انتخاب خوبی به‌عنوان سوغاتی بیرجند است.

استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

گران ترین ادویه جهان با خواص فوق العاده، زعفران است و یکی از گیاهان ادویه ای و دارویی جهان می باشد که یکی از مهمترین منابع صادرات غیر نفتی در کشور ما به حساب می آید و هر ساله بیش از ۷۵ درصد زعفران تولید شده در کشور به خارج از ایران از جمله امارات و هند و اروپا صادر می شود.
گیاهی است چند ساله که تا ارتفاع ۳۰ سانتیمتری نیز رشد میکند.این گیاه دارای گلهای بنفش با شش گلبرگ است .گل زعفران سه پرچم و یک مادگی منتهی به کلاله سه شاخه به رنگ قرمز دارند که قسمت مورد استفاده این گیاه انتهای خامه و کلاله سه شاخه است که با نام زعفران معروف است و دارای رنگ و بوی معطر است. گیاهی است که به دلیل ارزش فراوان به
طلای سرخ لقب گرفته و درآمد اصلی مردم در شهرهای خراسان جنوبی است



استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

مردم استان خراسان جنوبی از دیرباز به واسطه هنردوستی و علاقه وافری که به موسیقی داشتند، به ساخت سازهای سنتی اشتغال داشته‌اند. از جمله سازهای تولیدشده در منطقه می‌توان به انواع تار، دو تار، سه تار، سنتور، نی، دف و … اشاره کرد.

استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های شهر بیرجند، عناب است. بهترین عناب کشور در بیرجند و شهرستان‌های اطراف آن تولید می‌شود و سهم مهمی در بخش صادرات دارد. فصل تولید آن اواخر تابستان و اوایل پاییز است. از خواص عناب می‌توان به خاصیت آنتی‌اکسیدان، درمان قند خون، منبع ویتامین سی، تقویت کبد و آرامش‌ بخشی آن، اشاره کرد.

استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

قالی‌بافی یکی از هنرهای رایج در بیشتر شهرها و مناطق ایران است و هنرمندان بسیاری هم در بیرجند و شهر و روستاهای خراسان جنوبی به این هنر مشغول هستند. این بافته از پشم، با پرزهای بلند که زینت‌بخش تمام خانه‌های ایرانی است، در شهر بیرجند قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارد. از نظر ویژگی‌های فنی، نوع بافت قالی در خراسان جنوبی ترکی و فارسی است و نقشه‌هایی چون ریزه ماهی به‌شکل لچک ترنج، کف ساده، کله اسبی و بته‌ جقه استفاده می‌شوند. قالی‌بافی در استان خراسان جنوبی همچنان پابرجا است و قالی‌های بافته‌ شده در شهرهای مود و درخش از شهرت جهانی برخوردار هستند.



استان: خراسان جنوبی شهر: درخش

نوع دیگر، کشک زیره‌ای است که طعم فوق‌العاده‌ای دارد که در واقع همان کشک سفید است که زیره را به آن افزوده‌اند. این کشک از نظر شکل ظاهری، به‌صورت توپی و رشته‌ای است که خوردن این نوع مخصوصا برای بچه‌ها بسیار راحت است.

استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند

ممکن است نام کشک بیرجندی را بسیار شنیده باشید. کشک‌های بیرجند انواع مختلفی از نظر شکل ظاهری و طعم دارد. کشک سفید که از مواد لبنی تهیه می‌شود و نوع دوم که بیشتر مختص این منطقه است، کشک زرد است که به‌صورت پودر زردرنگی در دسترس است و از آرد و ادویه و نمک درست می‌شود و غذاهای خوشمزه‌ای می‌توان از آن تهیه کرد. فرآورده‌ لبنی دیگر این شهر که بسیار جذاب است، قره قوروت است که در اندازه‌های مختلف و خیلی ترش یا شیرین در بیرجند درست می‌شوند.



استان: خراسان جنوبی شهر: بیرجند